Als een kind overlijdt zal het altijd een bijzondere plek houden in je hart, maar hoe zorg je ervoor dat het ook een plek krijgt in het familiesysteem? En waarom is dit zo belangrijk voor het kind, voor jou als ouder en alle volgende kinderen? Elmer Hendrix, samen met zijn vrouw Angeli eigenaar van het Instituut voor Systemisch Werk, legt het je uit.
Elmer is al 22 jaar werkzaam in de wereld van systemisch werk. Eén van de belangrijkste dingen, is de ordening in een familiesysteem. ‘Als één van de familieleden niet meer op zijn of haar natuurlijke plek staat, dan staat het hele systeem op z’n kop. Als een familiesysteem goed functioneert, staan de ouders bovenaan in het systeem en de kinderen daaronder. Door een heftige gebeurtenis zoals het overlijden van een kind, kan er onrust ontstaan in een familiesysteem waardoor familieleden (onbewust) gaan schuiven. Een kind kan bijvoorbeeld naast een van de ouders gaan staan, omdat het voelt dat ouders het verdriet niet kunnen dragen. Het kan ook verschuiven naar de plek van een overleden broertje of zusje en wat je ook vaak ziet gebeuren is dat een kind bij de geboorte overlijdt, maar van ouders niet helemaal z’n plek krijgt, waardoor een tweede kind terechtkomt op de plek van het eerste kind terwijl het systemisch op de tweede plek zou moeten staan. Al deze verschuivingen zorgen ervoor dat een familiesysteem niet goed functioneert, maar ook dat jij als persoon je leven niet ten volle kunt leven. Er is namelijk een wetmatigheid die zegt, dat je alleen in je kracht kunt staan als je op de juiste positie staat in je familiesysteem.’
Eén van de grootste oorzaken van verschuivingen binnen een familiesysteem na het overlijden van een kind? ‘Rouwen, of eigenlijk het ontbreken ervan’, stelt Elmer. ‘Ik zie vaak dat ouders die een kind zijn verloren, niet goed hebben kunnen rouwen. Soms zie je dat ouders vooral niet te lang stil willen of kunnen staan bij het verlies en de draad van het leven snel weer oppakken, maar er zijn ook ouders die jaren in het verdriet blijven hangen en waarbij alles alleen nog maar draait om het kind dat er niet meer is. Dit geeft aan dat ouders niet goed hebben kunnen rouwen en het kind eigenlijk niet dood mag zijn.’ Wel wil Elmer het ‘niet goed’ meteen nuanceren. ‘Niet goed, klinkt als een oordeel, maar wat ik vooral bedoel met ‘goed’ rouwen is dat je de emoties doorleeft. Dat je álle gevoelens die omhoog komen na het verlies van een dierbare doorvoelt. Hoe je dat doet, is natuurlijk heel persoonlijk. De één heeft behoefte aan praten, de ander aan huilen en weer een ander aan werken. En ook de duur daarin verschilt. De een rouwt kort en hevig, terwijl de ander meer tijd nodig heeft. Daarin is alles oké. Je voelt vaak zelf wat het beste is voor jou. Maar geef hier gehoor aan. Doe je dit niet en druk je deze gevoelens weg? Dan raakt je systeem ontregelt. Ons systeem vraagt om een rouwproces. Dat is hoe de biologie werkt. Er is een dierbaar persoon weggevallen, daar moet je om rouwen.’
Het niet goed kunnen rouwen kan volgens Elmer verschillende oorzaken hebben. ‘Soms is de pijn te groot, soms hebben ouders een trauma opgelopen en soms hebben ze vanuit huis meegekregen dat er niet wordt gehuild of gerouwd. In alle gevallen wordt het overleden kind (onbewust) buitengesloten. Wat ik in de praktijk wel eens zie, is dat een kind bij de geboorte komt te overlijden. Het trauma bij de ouders is dan zo groot, dat er niet over wordt gesproken, het eerste kind eigenlijk niet heeft ‘bestaan’ en daarmee ook geen plek krijgt in het systeem. Als er dan na verloop van tijd een tweede kindje wordt geboren, komt deze automatisch op de eerste plek terecht in het familiesysteem, terwijl het op de tweede plek zou moeten staan. Dit kan grote consequenties hebben voor het kind. Zo kan het zich onbewust identificeren met het overleden broertje of zusje en daardoor het gevoel hebben dat het er niet mag zijn, dat het er niet toe doet of een lege plek moet opvullen. En omdat dit tweede kind niet op de juiste plek staat, zal het derde, vierde en eventueel volgende kind ook niet op de juiste plek staan. Je kunt voorstellen wat een impact dat heeft op een kind en op het familiesysteem.’
Bij ouders die jaren in hun verdriet blijven hangen, kun je volgens Elmer ook zeggen dat er niet ‘goed’ gerouwd is. ‘Soms hangt het hele huis vol met foto’s, is de kamer van het overleden kind nog in tact en kunnen ze niet accepteren dat het kind dood is. Hélemaal begrijpelijk. Alleen wat je vaak ziet, is dat deze ouders nog járen woede, machteloosheid en veel verdriet met zich meeslepen. Dit zijn allemaal secundaire emoties die ervoor zorgen dat de primaire emoties, die je heel diep hebt weggestopt omdat je deze niet kunt, durft of wilt voelen, maar niet omhoog komen. Máár het zijn juist die primaire emoties die jou helen, die zorgen dat je weer vooruit kunt kijken en dat jij en jouw volgende kinderen vrij kunnen zijn. Voor ieder kind is het belangrijk dat het zich veilig, geborgen en geliefd voelt. Dat het welkom is en er helemaal mag zijn. Als alle aandacht gaat naar een overleden broertje of zusje kan een kind het gevoel krijgen dat het er niet toe doet en dat het overleden broertje of zusje belangrijker is. Bij deze kinderen zie je vaak dat ze óf in hun schulp kruipen of van alles proberen om aandacht te trekken. Dit varieert van veel huilen, streken uithalen of zichzelf ziek maken om maar de aandacht te krijgen van een ouder.’
Het begint dus allemaal bij het ‘goed’ rouwen. Alleen hoe weet je als ouder nou of je ‘goed’ hebt gerouwd om je overleden kind? ‘Goede vraag’, antwoordt Elmer. ‘Als je rouwt, komen er primaire emoties vrij. Hier hoef je niks voor te doen, dit gaat vanzelf. Er is verdriet, pijn, misschien boosheid. De kunst is om al deze emoties te omarmen en te zakken in wat je voelt. Als je dit doet, zul je zien dat de emoties al snel weer afzakken. Het zal in een rouwperiode vaker terugkomen of je overvallen op de gekste momenten, maar door de emoties te blijven doorvoelen, heel je. De pijn zal misschien altijd blijven, maar je zult zien dat die hevige, primaire emoties steeds meer afnemen. Als je op een gegeven moment voelt dat er een bepaalde mate van acceptatie is dat je kind er niet meer is en dat jij dat niet kunt veranderen, weet je dat je hebt gerouwd. Dit gaat niet van de één op de andere dag. Dat kan en hoeft ook helemaal niet. Daar mag je alle tijd voor nemen die je nodig hebt, maar het belangrijkste is en blijft dat je rouw de ruimte geeft. Voor jezelf, je overleden kind, je levende kinderen en jouw familiesysteem.’
Elmer vertelt dat bewustwording één van de belangrijkste dingen is. ‘Ouders die dwars door het rouwproces heen zijn gegaan, weten dit meestal wel. Die voelen dat ze gerouwd hebben, kunnen accepteren dat hun kind er niet meer is en proberen hun leven een nieuwe vorm te geven. Ouders die dit niet hebben gedaan, realiseren zich dit vaak (nog) niet. Als deze ouders meer naar binnen keren, voelen dat ze nog iets moeten of willen oplossen, dan kan er echt iets veranderen. Een familieopstelling kan hierbij een heel mooi middel zijn. Wat er precies gebeurt tijdens een familieopstelling, vind ik lastig om in woorden te vatten. Ik zeg altijd tegen mensen: ervaar het een keer, dan voel je wat het met je doet en wat het voor je kan betekenen. Wel kan ik zeggen dat in de 22 jaar dat ik werk doe, elke sessie weer wonderbaarlijk is. Het kan kan zoveel in gang zetten en levens veranderen. Dat is waarom ik het ook al zo lang met zoveel passie en plezier doe.’
Elmer Hendrix is eigenaar van het Instituut voor Systemisch Werk. Hij leidt mensen op, maar geeft ook familieopstellingen. Mocht je na het lezen van dit artikel het gevoel hebben dat je het eens wil proberen of vragen hebben, neem dan een kijkje op de website: www.ivsw.nl. Wil je meer lezen over hoe je weet of je een overleden kind daadwerkelijk een plek hebt gegeven in jouw familiesysteem, hoe je dat als partners samen doet; ook als je allebei op je eigen manier rouwt en wat het effect kan zijn van een familie-opstelling? Het hele verhaal lees je in NEL editie 6.
Schrijf je in voor NEL's nieuwsbrief
Blijf één keer per maand op de hoogte van alles wat jij belangrijk vindt.
Je gegevens worden gebruikt voor het versturen van onze nieuwsbrief zoals omschreven in onze privacyverklaring.
© 2023 NEL Magazine | Privacyverklaring
